Vlees

Mijn column in De Waarheidsvriend vandaag.

Elk jaar organiseert de TUA colleges waarin één thema vanuit verschillende theologische vakgebieden wordt belicht. Dit jaar gingen de zogenaamde integratiecolleges over verantwoordelijkheid. Tijdens de afsluitende forumdiscussie cirkelden de vragen van studenten vooral rondom onze verantwoordelijkheid voor de planeet. Anders gezegd: moet je nu stoppen met vlees eten, of niet? 

Het was op zichzelf een mooi gesprek, en toch bleef ik met een dubbel gevoel achter. Ik begrijp wel dat studenten neigen naar praktische vragen, en natuurlijk zit deze discussie in de lucht, dus moeten we het erover hebben. Ons gedrag, met name in het Westen, put de planeet uit en verandert het klimaat. Het eten van vlees legt een groot beslag op het beschikbare water en leidt tot enorme uitstoot, dus minder vlees eten – of zelfs helemaal stoppen – helpt. Sommige studenten geven het goede voorbeeld door de vegetarische weg op te gaan. En toch. Gaan we er nu toch niet een nieuwe wet van maken?

Mijn onbehagen heeft niet alleen te maken met mijn voorliefde voor gebraden vlees, al zal dat vast ook een rol spelen. Het heeft te maken met de vrijheid in Christus. Paulus heeft zich ervoor ingespannen dat christenen uit de heidenen zich niet hoeven te houden aan de Joodse spijswetten. De vergadering van de apostelen heeft ook zo besloten, volgens Handelingen 15. Daarmee is het christelijk geloof de uitzondering in de religieuze wereld, want elke religie kent geboden, verboden en taboes rondom eten. Vooral het protestantisme heeft zich hiervan vrijgemaakt. De Zwitserse reformatie begon met het demonstratief eten van worst op de eerste zondag van de vastentijd in 1522, als uiting van christelijke vrijheid. Gaan we langzamerhand niet toe naar een nieuwe, seculiere set voedselwetten? Daarbij denk ik niet alleen aan vegetariërs (die hebben mijn sympathie, zeker op de TUA), maar aan de hele hype rondom gezond en verantwoord eten. Die hype krijgt af en toe religieuze trekken.

Hoe vinden we een goede weg tussen verwaarlozing van de planeet en onze gezondheid enerzijds en wettische voedselvoorschriften anderzijds? Ik zie mogelijkheden voor theologisch onderzoek naar de relevantie van oudtestamentische voedselwetten en nieuwtestamentische teksten voor vandaag.

Bevrijding

Mijn column in De Waarheidsvriend van vandaag.

Een van mijn voornemens voor het nieuwe jaar is: meer cd’s kopen. Waarom zou je het jezelf met goede voornemens moeilijk maken? 

Het mooiste dat ik afgelopen tijd hoorde was de cd “Liberation of the gothic” (Bevrijding van de gothiek) van het Antwerpse ensemble Graindelavoix. De artistiek leider, Björn Schmelzer, ziet in de architectuur van de Engelse gothiek een zelfde lijn als in het werk van de kerkmusici John Browne en Thomas Ashwell rond 1500. Met ‘bevrijding’ bedoelt Schmelzer dat de middeleeuwse muziek vol dynamiek, experiment en vrijheid zit en die moet er in nieuwe uitvoeringen uitkomen. Dus is Schmelzer niet zozeer geïnteresseerd in een uitvoering die historisch zo precies mogelijk is. Hij zoekt juist waar het schuurt tussen ons nu en de muziek van toen, een contactpunt dat tegelijk vervreemding oproept. Het resultaat is een polyfonie vol klankkleur, een voortdurende stroom met dissonanten en lijnen die elkaar kruisen en een dans met elkaar aan lijken te gaan. De muziek komt werkelijk tot leven. “Graindelavoix” betekent “Stemkorrels”. Juist waar het korrelig wordt en hyperpersoonlijk, daar wordt de muziek ook universeel. De persoonlijke ervaring is de toegang.

Ik zou een slechte muziekrecensent zijn, want mijn woorden schieten tekort en ik mis de expertise. Dat geeft ook niet. De muziek zette me in beweging, ook mijn denken. Als we eens nu zo met de Bijbel om zouden gaan, op zoek naar de ziel van een tekst? Historische details zijn bijvangst, niet het eigenlijke doel. Zoeken waar het schuurt, waar het niet meer glad is maar korrelig. We zouden er vast levendiger van gaan lezen en preken. Vanuit een persoonlijke ervaring die niet voor de Schrift gaat staan en zo de toegang verspert, maar die juist de Schrift openlegt. Want in de Schrift schuilt een lied en het komt er op aan dat ons leven een variatie wordt op het thema dat er in klinkt. Waar dat gebeurt, wordt er veel meer bevrijd dan alleen de gothiek.

 

Overbodig

Mijn column in De Waarheidsvriend van 20 december 2018.

Onlangs las ik eindelijk de boeken van de bejubelde Israëlische historicus Yuval Noah Harari. Harari werd bekend met Sapiens, waarin hij de geschiedenis van de mensheid beschrijft. Het komt er op neer dat wat de biologie vertelt, de ultieme waarheid over de mens is. De mens onderscheidt zich vooral van de dieren door het vermogen, verhalen te vertellen. Fictie houdt groepen bijeen en maakt dus samenwerking mogelijk. 

In zijn jongste boeken, Homo deus en 21 lessen voor de 21e eeuw, schetst Harari hoe kunstmatige intelligentie en klimaatverandering het menselijk leven compleet zullen veranderen. Hij ziet een bovenklasse ontstaan van mensen die het kunnen betalen om hun lichaam te verbeteren met kunstmatige intelligentie. Aan de andere kant van de tweedeling bevindt zich een onderklasse die het ergst denkbare overkomt. Dat is niet onderdrukking of ondervoeding, maar overbodigheid. Omdat robots steeds meer zullen kunnen, ontstaat er een klasse van mensen die eigenlijk niets meer te doen hebben en niet creatiefs meer kunnen bijdragen. Wat zou er eigenlijk op tegen zijn als robots of supermensen de gewone mensen zouden behandelen zoals wij dieren zoals varkens of vliegen behandelen: weg ermee als ze vervelend zijn, gebruiken als ze nuttig zijn?

Wat mij verbaast, is niet zozeer Harari’s toekomstbeeld, als wel de populariteit en impact van zijn denkbeelden. Harari weigert resoluut alles wat niet strikt biologisch aantoonbaar is, te aanvaarden. Dat staat echter haaks op onze dagelijkse levenservaring en op ons mens-zijn zelf. De complete, rijke levenservaring wordt gereduceerd tot een biologisch-wetenschappelijk perspectief. Wat mij betreft, ligt hier het echte front in de discussie over evolutie: de pretentie van sommige natuurwetenschappers dat de biologie ons de ultieme waarheid over de mens leert. Er is nog zo veel meer.

De werkelijkheid volgens Harari kent geen kerstfeest. Op Kerst blijken wij mensen meer te zijn dan wezens in een strijd om te overleven. God ziet naar mensen om, omdat Hij hen liefheeft. God is mens geworden. Geen kunstmatige intelligentie krijgt dat klein.

Sinterklaas

Mijn column in De Waarheidsvriend van 22 november.

Veel mensen die in God geloven, zien Hem als een soort Sinterklaas: Hij luistert naar je, kent je verlangens en schenkt je wat je nodig hebt. Hij voorziet niet alleen in materiële noden, maar geeft ook een pondje troost en een ons bemoediging voor onderweg. Preken wordt zo snoepjes uitdelen, strooigoed over een gemeente vol zoetekauwen uitstorten. Meestal houden mensen het niet zo lang uit bij een sinterklaasgod, omdat je behoefte aan comfort en luxe net zo goed buiten de kerk gerealiseerd kan worden. Als je verwacht dat God als Sinterklaas opereert, valt het ook vaak tegen: je krijgt nu niet bepaald altijd wat je had verlangd.

Bij mensen die niet langer in God geloven, zie je momenteel het omgekeerde: het Sinterklaasfeest krijgt religieuze trekken. Met een ernst alsof hun heil ervan afhangt, gaan voor- en tegenstanders van Zwarte Piet de strijd vol aan. Voor de een zijn kinderen en hun onschuldige feest heilig, de ander buigt zich voor de godsdienst van de absolute gelijkheid. Het religieuze palet is compleet. Er zijn rituelen voorafgaand aan de jaarlijkse hoogmis, bijeenkomsten waar liederen worden gezongen. Er worden offers gebracht, in de vorm van taakstraffen. Een collecte heeft in no time al meer dan honderdduizend euro opgebracht ter ondersteuning van de ‘martelaren’. De tegenstanders vinden zichzelf juist martelaren, en de rivaliteit jaagt het fanatisme aan. Zwarte Piet brengt tegenwoordig meer mensen in extase dan de Heilige Geest, zo lijkt het.

Wat mij betreft is het tijd voor een radicale scheiding van God en Sinterklaas. Het gaat er niet zozeer om wat wij van God verlangen, maar om wat Hij van ons en voor ons verlangt. En de levende God geeft wel, maar soms is dat heel wat anders dan wat we zochten. Dat is pas echt een geschenk, noem het gerust genade. Je kunt er blij mee zijn als kinderen. Luther omschreef het Evangelie al als “waarvan je zingt en spreekt en vreugdevol bent.” We kunnen wel wat vreugde gebruiken, nu zelfs een kinderfeest een loopgravenoorlog is geworden. 

Moederkerk

Mijn column in De Waarheidsvriend van vandaag.

De afgelopen weken werkte ik in de Johannes à Lascobibliotheek in Emden, gevestigd in de ‘Moederkerk’ van de Nederlandse gereformeerde kerken. Hier werd in 1571 de eerste Nederlandse nationale synode gehouden. Emden was een toevluchtsoord voor Nederlandse gereformeerden. Boven het diakenenportaal is het ‘scheepken Jesu’ afgebeeld met de tekst: “Gods kerk, vervolgd, verdreven, heeft God hier troost gegeven.” 

Intussen is de Grote Kerk tot een ruïne gebombardeerd in de Tweede Wereldoorlog, toen Emden als haven- en industriestad een strategisch doelwit vormde. Om de restanten van de kerk heen is nu de bibliotheek gebouwd in zwart staal en glas. De combinatie is prachtig, maar erediensten worden er niet meer gehouden. Bibliotheek en museum, meer niet.

Voor mij is de Moederkerk een ideale werkplek, niet alleen vanwege faciliteiten of ambiance, maar ook om de symboliek. Ik koos mijn werkplek op de eerste verdieping, in het nieuwe gedeelte maar met zicht op de oude kerk, de ruïne. Zo ziet de Nederlandse kerk eruit: stukgemaakt in de moderniteit, niet meer dan een prachtig museumstuk. Of zal God zijn kerk opnieuw troosten? Durf ik dat te hopen?

Een van de medewerkers van de bibliotheek is net afgestudeerd in Litouwen. Van huis uit nominaal rooms-katholiek, ging ze rond haar twintigste voor het eerst bewust naar een kerk. Het sprak haar aan, ze ging het Nieuwe Testament lezen en is nu heel betrokken. Afgelopen jaar overwoog ze zelfs om non te worden. Daar heeft ze toch maar van afgezien, want het leek haar toch wel zwaar: altijd op dezelfde plek wonen, nooit meer make-up, en andere ongemakken. Ze vond dat in Emden de mis maar weinig werd gevierd. Ik vond het een bijzonder verhaal en dat vertelde ik haar. Zij vond het echter best normaal: in Litouwen gaan steeds meer jongeren serieus geloven. Veel priesters zijn echt cool en weten het geloof dichtbij te brengen.

Zij had natuurlijk gelijk: het christelijk geloof is ook aantrekkelijk voor jongeren: het geeft richting en zin in een verwarrende wereld. Waarom zag ik dat niet? Mijn verbazing getuigde van mijn ongeloof. Wie van ons beiden was er nu echt gereformeerd?

Alle tijd

Passend bij de titel is hier, vrij laat, mijn column uit De Waarheidsvriend van 27 september.

Net nu er een stukje moet komen over rust en balans, heb ik een studieverlof. Geen vergaderingen, geen colleges, de avonden vrij, en alle tijd voor onderzoek. Eindelijk sporen mijn werkdagen met het beeld dat mensen hebben van een hoogleraar: ik lees en ik schrijf. Valt er vanuit deze oase iets zinnigs te melden voor mensen die nauwelijks tijd hebben om deze column te lezen? 

Toch wel. Volgens mij is het idee dat we ons druk voelen omdat we te weinig tijd hebben, onjuist. Seneca zei als dat we geen tijd te kort hebben, maar dat we er te veel van verspillen. Juist als je alle tijd denkt te hebben, blijkt het organiseren van concentratie en aandacht de echte uitdaging. Soms lukt het immers ook zonder tijdsdruk uitstekend om niet bijzonder productief te zijn. Het gaat hetzelfde onrustige gevoel als drukte. Verveling en het gevoel te druk te zijn, lijken dan ook twee kanten van dezelfde medaille zijn: een gebrek aan wat Mihaly Csikszentmihalyi flow noemt. Als je lekker aan het werk bent, ben je er niet mee bezig dat je aan het werk bent. Juist het fladderen van het een naar het ander zorgt dat je beseft dat je aan het werk bent, en dus komt er minder uit je handen.

Het gaat kortom om wat de regel van Benedictus al vereist: leren luisteren naar het appèl dat de situatie op je doet, je roeping, en vervolgens met aandacht doen wat gedaan moet worden. Alles wat het verdient gedaan te worden, verdient het immers om goed gedaan te worden. Maar als we bezig gaan met wat onze aandacht niet verdient, of we doen ons werk half en laten ons afleiden, ontstaat drukte of verveling. Intussen kon onze onrust wel eens voortkomen uit angst voor het einde van onze tijd, de dood. Alle aandacht voor balans ten spijt: wij moeten sterven, onze tijd houdt op. Zelfs eindeloos lijkende studieverloven blijken vaak te kort. Gelukkig zijn onze tijden in Gods hand, die werkelijk alle tijd heeft. 

Frietkraamgevoel

Mijn column in De Waarheidsvriend van 30 augustus 2018.

Vlak na de vakantie staan tijdschriften weer vol met tips om het vakantiegevoel vast te houden tijdens het werk. Geen van die tips helpt natuurlijk, anders was er geen verschil meer tussen werk en vakantie en hoefde op den duur niemand meer op pad. 

Toch zijn er mensen die weerstand bieden aan de stress. Zo’n voorbeeld troffen we als gezin op de terugweg van onze vakantie, toen we op een Waalse friterie mikten voor de avondmaaltijd. Het was al wat later en de kinderen waren er echt aan toe. Gelukkig was het niet druk: maar drie andere klanten, dus we verwachtten snel te kunnen eten en vlot weer verder te kunnen reizen. Toch mochten we nog bijna een halfuur wachten; niet voor de friet klaar was, maar voor we mochten bestellen. Elke bestelling werd namelijk eerst door de oudere heer en dame afgehandeld voor de volgende bestelling werd opgenomen. Af en toe maakten ze een praatje tussendoor, alsof hun frietkot niet volliep met hongerig publiek en potentieel jengelende kinderen.

Kennelijk was ik niet de eerste die me verbaasde over de trage manier van doen, want er hing een bordje: ‘maak je niet druk, hier haasten we ons langzaam.’ Een Nederlandse familie die na ons kwam, droop na tien minuten wachten af en reed verder. Weg omzet voor de friterie. Hoe moeilijk kon het zijn om iets efficiënter te werken? 

Toch groeide tijdens het halfuur wachten mijn bewondering, niet mijn ergernis. Deze mensen lieten zich niet afleiden door gejaag, maar deden hun werk goed en met aandacht voor de mensen. Een bewuste keuze dus om geen efficiënte machinerie op te zetten. Toen de friet en snacks uiteindelijk kwamen, bleken ze werkelijk heerlijk te zijn. Patat en snacks als onthaasting, wie had dat gedacht?

De vakantie is voorbij, maar het frietkraamgevoel hoop ik nog even vast te houden. Als zelfs patat niks met fastfood te maken hoeft te hebben, zou het wel raar zijn als we ons op het werk en in de kerk lieten opjagen. Het begint met aandacht geven aan wat onze aandacht verdient, te beginnen met God en met elkaar.

Deadlines

Mijn column in De Waarheidsvriend van 12 juli 2018.

De ene deadline is de andere niet. Een krant werkt met keiharde deadlines, waarna de krant ‘zakt’ en je kans op publicatie verkeken is. Morgen beter. Aan de andere kant van het spectrum zit de academische wereld. Als er een bundel met artikelen moet worden samengesteld, wordt er vaak al anderhalf jaar tevoren een deadline genoemd. Er zijn echter genoeg collega’s die de vriendelijke herinnering die ze na het verstrijken van de deadline ontvangen, opvatten als een aansporing om nu toch echt eens te beginnen  met schrijven. Beginnen, inderdaad, dat leest u goed. 

Sinds ik ooit een cursus time-management gegeven heb (korte samenvatting: tijd laat zich niet managen, aandacht wel), ben ik het min of meer aan mijzelf verplicht om alle deadlines te halen. Anders is er altijd wel iemand die quasi-vriendelijk opmerkt dat er ook cursussen zijn voor mensen die moeite hebben met deadlines. 

Eigenlijk is dat wel raar. Alsof het geven van een cursus je tot zó’n expert maakt dat je nooit meer fouten maakt. Persoonlijk leer ik liever van iemand die de fouten die ik maak, zelf ook van binnenuit kent. En dan niet van een ervaring ergens in de jaren tachtig, maar recent. Iets soortgelijks geldt natuurlijk ook voor dominees: liever iemand op de kansel die de worsteling met gebrekkig geloof, ongeloof, zonde aan den lijve ervaart, dan een mister Perfect die zonde alleen uit de boekjes lijkt te kennen. We belijden toch dat we zondaren zijn, waarom moeten we dat dan zo angstvallig verbergen? 

Nu dan. De aanleiding voor dit stukje is dat ik een deadline van dit blad vergeten was, ofwel niet had genoteerd in mijn ijzersterke systeem, dat ik op cursussen aan iedereen aanbeveel als bijna feilloos. ‘Bijna’ is het cruciale woord in de vorige zin. Ik was te laat, had nauwelijks tijd en moest toch schrijven. Volgens sommige mensen word je extra creatief van tijdsdruk. Dan zou dit mijn beste column ooit moeten zijn, maar ik waag het toch te betwijfelen.

Gelukkig gaan we de vakantietijd in. Even helemaal geen deadlines. Denk ik. Hoop ik.

Jongeren aan het woord

Mijn column in De Waarheidsvriend van 14 juni 2018.

In jeugdbeleid en kerkelijk jeugdwerk wordt veel geïnvesteerd, in menskracht, tijd en geld. Terecht, want er komt veel op jongeren af en het gevaar is groot dat ze afhaken. De spannende vraag is wel, hoe je jongeren zelf bij de bezinning kunt betrekken.

In dat licht was het gedurfd van het Franse kerkverband UNEPREF om de synodepreek (als afsluiting van de synode) te laten houden door een jongere. Niet een jongere predikant, maar een jongerenwerker van een jaar of twintig, die evangeliserende podcasts (‘godcasts’) maakt. Deze gewaagde stap paste goed bij het thema van de synode “en avant pour transmettre” (“vooruit om door te geven”). Het doorgeven werd eerder op de synode symbolisch zichtbaar gemaakt door het uitdelen van kleurige estafettestokjes, die in het Frans témoin, ofwel ‘getuige’, heten. 

De geloofsoverdracht werd in de dienst op een ontroerende manier zichtbaar toen de jongeman al op de preekstoel stond en zijn vader de schriftlezing deed. Die vader, predikant, lijdt dermate aan Parkinson dat hij zich normaal heel moeilijk verstaanbaar kan maken, maar de Schriftlezing ging helder en zonder haperen. Voordat de preek begon, gaf dat beeld van de lezende vader en zijn zoon op de kansel al een glasheldere illustratie van geloofsoverdracht. De preek zelf ging niet zozeer over de behoeften van jongeren. De prediker benadrukte allereerst dat wij de geloofsoverdracht niet kunnen managen, maar dat God zelf aan het werk is en dat we Hem vooral niet in de weg moeten staan. Dat we daarom geduld moeten hebben. 

Zouden wij in Nederland zoiets durven? Niet alleen als een experiment in de marge, maar bij een officiële gelegenheid, omdat Jezus nu eenmaal graag door middel van de minst aanzienlijke bij ons is? Eigenlijk hoop ik vooral op jongeren zoals die prediker, die de kerken vertellen hoe nodig het is om Gods Geest laten werken.

De enige manier om door te geven, is door te gaan. Het knaloranje estafettestokje ligt als getuige daarvan voorlopig nog even op mijn bureau. Als mijn kinderen ‘m tenminste niet meepakken om er iets nieuws mee te doen.

Vereniging voor Theologie

Spannend nieuws: er is een nieuwe Vereniging voor Theologie opgericht. De andere bestuursleden en ik hebben er maanden aan gewerkt, en volgende week dinsdag maken we ons start publiek. Zie het persbericht hieronder. Delen mag!

Uitnodiging launch-event van de Vereniging voor Theologie

Graag nodigen we u uit om aanwezig te zijn bij de lancering van de Vereniging voor Theologie op 12 juni aanstaande, om 16.00 uur, in The Streetfood Club, Janskerkhof 9, Utrecht.

De Vereniging voor Theologie wil een breed opgezet platform zijn, zonder confessionele scheidslijnen, bestemd voor academie en kerk, voor wetenschapper en predikant, pastor en docent levensbeschouwing, in Nederland en Vlaanderen. De vanzelfsprekende aanwezigheid van theologie in de samenleving en aan de academie is voorbij. Maar de theologie is springlevend! De Vereniging voor Theologie wil dat uitdragen en biedt een platform waar verschillende theologische stromingen elkaar kunnen ontmoeten en stimuleren. Op deze manier ontstaat uitwisseling en kunnen ontwikkelingen in kerk, theologie en samenleving gesignaleerd worden. De vereniging stelt zich ten doel op die ontwikkelingen te reageren.

De Vereniging organiseert elk jaar een breed theologisch congres. Het eerste congres vindt in januari 2019 plaats.

Het bestuur van de Vereniging voor Theologie bestaat uit theologen uit academie, kerk en samenleving in Nederland en Vlaanderen.  De bestuursleden zijn:

Prof. Dr. Maarten Wisse

Prof. Dr. Arnold Huijgen

Prof. Dr. Stephan van Erp

Prof. Dr. Edward van ’t Slot

Dr. Roshnee Ossewaarde-Lowtoo

Drs. Elsbeth Gruteke-Vissia

 

Lid worden van de Vereniging voor Theologie? Ga naar de website www.vvth.org